Tu’n Grecia Ortíz
gortiz@lahora.com.gt
Ma b’antx kyaje q’ij, ex poqb’al jun keyb’itz tu’n Facebook, jatuma nxi’ tq’o’n nim txilen b’ib’itz nyolin tib’aj Henry Sales, jun xjal te Twi’ Paxil Maya-Mam te San Juan Atitán, te Chnab’jul ex o b’antx la’ ab’q’i najal tuj nitz tnam California kyxol qe me’ẍ, tujxix tnom te Oakland jatuma kyuj qe mankb’il q’ij, nim nch’iy tajlal qe xjal nchi pon tuj ewj, tzajanqe tuj t-tx’otx’il Twi’ Paxil.
Aju b’ib’itz lu’ jaw sak’et kyxol txqantl b’ib’itz. A qxjalil lu’ o’ yolin la’xe maj tuk’il chik’qanil La Hora tu’mil yol kye qe nche’x tuj ewj, tzaj tma’n qa nim toklen te, te kyaqil t-xjalil ex tkojb’il, tu’n o jaw sak’et.
“At nimqe nchi ximan qa aqe Mayas o’ chi naj. Itz’ajx qo ex to’y tzalu’, kyq’amantza weya Maya, Mam, ojtxa xjal, quk’il. Atzanjo qina. Ma b’antxa b’elaj ab’q’i najal qina Oakland, nim tnab’il nchmana tu’ntzunjo o tzaj tma’n weya: nk’wa’la, b’a’n wu’na qpol amb’il ok qxela ex ok qxnaq’tzala ti’j qoqlen ex ax toklen o japan tyol”, chitzan xjal aj Twi’ Paxil tuj keyb’itz jatuma n-netz ala’ tilb’ilal t-tx’otx’il Twi’ Paxil.
Aj poqb’al n-ne’tz tuj keyb’itz tu’n quk’il ta’ tuj yolb’il inglés.
Tib’lal La Hora/Henry Sales/kotzb’il
Ma b’antxe la’xe ab’q’i, tzaj tma’n Sales qa otaq tziyet tu’n xnaq’tzb’il yol Mam tuj Estados Unidos, “at jun xnaq’tzb’il matij o’ kyaj tq’o’n tu’n xnaq’tzb’il qyol, tu’n qe’ qk’u’j ex qa ax at jun tb’anil jatuma nponb’aj b’etb’il”
“Noqx jun yek’b’il nxjalil qina, chmo’n nxb’alin tu’n jun xu’j, kyaqil qe tib’lal, qe chemaj xb’alin, atzan jun kye’xix ntxu’ya ex wuk’ila. Tu’n tlajet ex tu’n mi’n naj qoklen Maya atzan jun yek’b’il qa nlayx qo naj” chitzan xjal te Twi’ Paxil tuj keyb’itz.
Tzaj tma’n xjal te Twi’ Paxil tuj jun xjelb’il ok tu’n chik’qanil La Hora tumil yol kye qe nchex tuj ewj, tzaj tma’n qa a ju keyb’itz lu’ tu’n tlaj aq’untl nb’ant tuj t-xjawil etzb’il qxe’chil ex tu’n tlaj iky’sab’il q’ij Itz’b’il qe Tnam kye Qxjalil.
O JAW SAK’ET XJAL TE TWI’ PAXIL KYXOL TXQANTL
Tzaj tma’n tu’n Henry qa o chi txoqn ti’j, kyu’n qe te Facebook, ex xi’ kyq’ama’n te qa otaq jaw sak’o’n kyxol qe txqantl, tu’n tlaj otaq b’aj kyki’n aq’untl nb’ant tu’n kyxol qe xjal Maya Mam ex tu’n tlaj b’i’n kyu’n kyaqil aq’untl tib’aj xnaq’tzb’il yol ex xnaq’tzb’il qoklen nb’ant tu’n max Estados Unidos.
“Tzaj q’ama’n weya qa ala’ b’ib’itz o chi kin ti’j ex qa qina o jaw kysak’o’n, ok xjelb’il wi’j ex tzajtzan kysama’n qe xjal b’inchal te keyb’itz”, xkyuset tu’n.
Nim txilen te xjal te Twi’ Paxil n-netz te tuj keyb’itz tu’n tlaj ntzaj tyek’in tza’n ten tanq’ib’il qe tnam.
“Nchin yolina tuj kyb’i kyaqil qe xjal o maqset kyyol tu’n tzqib’xim ex tu’n alq’anjs pwaq, tu’ntznjo nchin yolina tuj kyb’i”, tzaj tma’n.
Xtziyet xnaq’tzab’il yol Maya-Mam tu’n Henry noqx kyuk’ kab’e ox ajxnaq’tzanjtz, atzan ja’lo ma japan 140 ajxnaq’tzanjtz te ala’ tnam te EE. UU.
Ax ikyxjo nim o’ tz’aq’unan tu’n b’aj xta’lin kyib’ qe xjal ax najalqe. Tib’lal La Hora/Henry Sales/Kotzb’il
NYA’ O’KX YEK’B’IL JUN TNAM AX YEK’B’IL QE XJAL IQ’ANQE
Aj xb’aj ki’n keyb’itz tu’n quk’il tzaj tma’n qa aqe txjalil tuj tja, nimx o chi tzalaj tu’n tlaj ex o jaw kynab’il tu’n tlaj n-ne’x poqb’al tib’aj qoqlen.
“Nya’ o’kx yek’b’il ntanmi Twi’ axil qina, tu’n tlaj ax qx’otx’il qe ate’ txlaj Twi’ Paxil, atzan tnam Maya, ate’ noqx jatuma ex ojtxa nya’ pixin te tx’otx’. Nya’ o’kx yek’b’il jun tnam qina, nkub’ nb’incha’ne tuj kyb’i qe xjal iq’anqe, yek’b’il tanmi nxjalil qine”, xkyuset tu’n.
Tzaj tma’n xjal te Twi’ Paxil qa ala’ tz’ib’ yol o chi pon tuk’il jatuma ntzaj kysama’n tzalajib’il tu’n tlaj n-ne’tz te tuj keyb’itz te Facebook.
SCH’INXA: HENRY SALES, JUN XJAL ETZ TUJ EWJ EX N-ONIN KYI’J TXJALIL NYEK’IN YOL MAM
TUJ TNAM TE OAKLAND CALIFORNIA ATE’ NIM QE XJAL NOQX TUJ EWJ ẍETZ
Aj tzaj t-tx’olb’a’n tu’n, chitzaj qa tuj tnam Oakland ate’ nim qe xjal qxjalil noqx ipon tuj ewj
Tuj tajlal 28 te t-xjawil enero, tuj chik’qanil La Hora etz poqb’al xjelb’il xi’ kyqanin te xjal te Twi’ Paxil Henry Sales, jatuma xkub’ tyolin tib’aj taq’un nb’ant tu’n max Estados Unidos jatuma nik’x tuj yol inglés aju ntzaj q’ama’n te tuj kyol Mam ax ikyx nq’on xnaq’tzb’il tuj jun ch’in jaxnaq’tzb’il ex tuj jun lemaq xnaq’tzb’il.
“Waja tu’n tb’ant ju’nqe aq’untl kyujxix qe tnam, waja tu’n kynimset ju’njun qe yolb’il qxjalil tu’n mi’n tz’el naj ti qk’u’j ex tu’n mi’n chin aj, tu’n tlaj at ju’nqe nipan kynaj, atzan waja tu’n tkub’ nb’inchana”, xkyuset tu’n.
Grecia Ortíz
Aj jayol qanil ex Aj q’amal poqb’al te nintz jaxnaq’tzb’il Universidad de San Carlos de Guatemala. Samal poqb’al te chik’qanil La Hora tzaj qe’ aq’untl lu’ tu’n tuj 2015. Tuj amb’il te ja’l, ntz’ib’an ju’njun nab’il te chik’qanil La Hora tu’mil yol kye qe nchex tuj ewj ex kyaj chi b’in qe xjal nchi pon tuj ewj max Estados Unidos.
FEDERACIÓN GUATEMALTECA DE ESCUELAS RADIOFÓNICAS – FGER-
VARIANTE DEL IDIOMA: IDIOMA MAYA MAM DE HUEHUETENANGO
