A’an jun li xokb’al xb’aan CNN CORONAVIRUS, k’uub’anb’il xb’aan Elena Hurtado, naj ch’olob’ b’eleeb’ li k’a’uxl chirix li vacuna naramok li COVID-19. Rik’in a’in na’ uxmank xsik’b’al xch’olob’ankil li na yeemnak chirix li naru naj xsaqenob’resinkilru li xyaalal k’a’ut naq taa uxmanq li xk’ulb’al maraj ink’a’ li b’an.
Jo’ li resil najk’e li Universidad Johns Hopkins toja’ anajwank 111,997,291 xk’ihaleb’ li yaj sa’ chi xjunil ruuchich’och’ uyta wankeb’ jun junq li tenamit ak xe’ xyoob’ xk’eeb’al li vacuna, arin Watemaal toja’ xe’ xyoob’ yeeb’al resil oob’ mil chi vacuna, li yal xsii chaq li tenamit Israel ut li xkutankul li xk’ulunik li vacuna patz’b’il sa’ li COVAX, toj maji’ ch’olch’, ut sa’ li tenamit ak xwulak 172,000 xk’ihaleb’ li yaj
¿Wi taak’ul li vacuna naramok li Coronavirus tat xtaw Covid-19? TIK’TI’
Sa’ li ki k’uub’anb’il k’anjel nake’ ch’olob’ naq li nayeemank moko yaalta, jo’wi’, nake’ xye, naq maajun reheb’ li vacuna naramokre li Coronavirus li ti xloq’ Watemaal wankta li kaqi yajel yo’yoota sa’. Li naraj najye naq moko taa uxmanqta li yajerk xb’aanta k’lb’al li vacuna.
¿Li vacuna ma tix po’ru li xchankil awu ut tix jalru b’araq a cha’al.? TIK’TI’
Li na’leb’ a’ain naraj xyeeb’al li ARNm li na’ oksimank sa’ xk’uub’ankil li vacuna Pfizer / BioNTech ut li toj ak’. Chirix li patz’om a’an, Laj Hurtado naj ch’olob’ naq, li ARNm naraj xyeeb’al ARN aj k’ehol esil, a’an jun xcha’al li kanab’anb’ilchaq re li naj k’ut chiru eb’ xcha’al li qa kik’el chankiru xk’uub’ankil li kawilal. Li kawilal k’uub’anb’il xb’aan li ARNm ink’a’ chik naj k’e xna’aj liyajel, naj k’ut chiru li qa junxaqaril chanru xramb’al li coronavirus wi’ taaraj raj li ok sa’ li qa tib’el moqon.
Chi xjunileb’ li vacuna yal sa’ jumpaat xe’ xyiib’ mare moko chaab’ilta. TIK’TI’
Chirix li k’a’uxla in naj ye naq, li ak’ nawom ARNm toj ak’ chi’us ut sa’ jumpaat xwank li xnawb’al xk’anjelankil.
Sa’ li xchapb’al ut xtusb’alru xb’aan CNN, naj ch’olob’ naq, sa’ li xb’een, li ak’ nawom ARNm wank chaq lajeeb’ chiab’ li yoob’ankil xk’anjelankil. Sa’ xkab’ na’leb’, eb’ li jwal xnawomeb’ xe’ ruu xk’uub’ankil li vacuna sa’ jumpaat, xb’aan naq chi xjunileb’ li jwal xnawomeb’ sa’ chi xjunil ruuchich’och’ xe’ xk’anjela sa’ komonil.
Jo’kan ajwi’, xb’aanumank chi xjunil, chi xjunqal li xe’ xtz’ilrix jo’ chanru na’ ux rik’ineb’ chi xjunil li vacuna, ke’ tz’aqonk k’iila mil li poyanam ree xyalb’al. Eb’ li xkomite eb’ li jwal xnawomeb’ (Cientificos) li xjuneseb’ nake’ k’anjelak xe’ b’ir ut xtz’il rix ruub’eetal naq te’ xsume xk’eeb’al eb’ li vacuna.
¿Eb’ li vacuna a’in nake’ xyoob’ li chak’aanil ut, moko jwalta chaab’il.?
TIK’TI’
Jo’ najye li xHurtado, uyta yaal naq wank li resil naq eb’ li vacuna nake’ k’ehok xchak’aanil jo’ chanru na’ ux li xk’ulb’al rik’in yalaq k’a’ru chi b’anil, sa’ eb’ li b’anleb’aal rajlal nake’ uxmank li xtawb’aleb’ li yaj neke’ chal xchak’aanil xb’aan li tzakaemj maraj b’an nake’ xk’ul, ab’an toj chalen ink’a’ na’ uxmank li xtawb’alru k’a’ut naq wankeb’ poyanam kama’an nake’ xk’ul.
Jo’kan naq nake’ xjultika, naq chi xjunileb’ li poyanam naq ak xe’ xk’ul li vacuna re li Covid-19 tentoo toj te’ kanaaq Olaju k’asal sa’ li na’jej a’an. Ut wi’ na’ uxmank li xnawb’al naq li poyanam a’an ak naj yajelun li chak’aanil chi jwal xkawil, tentoo naq toj taakanaaq Lajeeb’ xka’k’aal k’asal chi royb’eninkil chi reek’ankil ma taa chalq xchak’aanil.
Nake’ xch’olob’ ajwi’, wi li xk’ulukre li b’an ut na chal xkawil chak’aanil, eb’ laj k’ehonel vacuna te’ ruuq xb’anb’al. Li nayeemank chirix li chak’aanil moko xb’aanta a’an naq ink’a’ taa k’ulmanq li vacuna.
Ink’a’ naqa naw jarub’ po too xkol li Vacuna, naraj xyeeb’al naq maak’a’ xyaalal xk’ulb’al xk’ulb’al li vacuna. TIK’ TI’
Toj anajwank ink’a’ na’ uxmank li xnawb’al jarub’ po taa b’ayq chi kolok li vacuna, eb’ li nake’ tz’iloqrix tentoo raj naq taa kolo’q chiru naab’al po, ab’an ink’a’ na nawmank ma taa k’osq li xmetz’ew chiru k’iila po. Na’ru ajwi’ naq te’ k’iiq jalan chik li (ral li kaqi yajel) ree li xk’uub’ankil jalan chik li vacuna, ut na’ uxmank li xk’a’ uxlankil naq eb’ li poyanam li ak xe’ xk’ul li xb’een taqik li vacuna te’ raj junaq chik ree li xkuut xkawilal li xe’ xk’ul xb’een wa, jo’ na’ uxmank rik’in li vacuna re li sikirk (Tetanos.)
Ma ka’ ajwi’eb’ li cheek maraj toj yeeb’ilaq xb’aan junaq aj b’anonel ree naq taaruuq xk’ulb’al li vacuna, ma’ ink’a’ jo’kaneb’ li saaj poyanam kaweb’,? TIK’TI’
Chiruheb’ li kutank a’in eb’ li vacuna moko jwal k’iita wank, jo’kan naq li xb’een te’ k’ulu’qre a’aneb’ li wankeb’ sa’ xiw xiwal naq te’ tawasiiq chi’ us xb’aan li yajel a’an. Naq wankaq chi naab’al li b’an li na’uxmank li xk’a’uxlankil naq chi xjunileb’ li poyanam te’ xk’ul li vacuna.
Qa seeb’aaq qib’ chi xk’eeb’al xvacuna eb’ li poyanam, ree naq too sutq’iiq jo’ junxil naq maak’a’ li kaqiyajel ree xraqb’al xchiru chi xjunil li raasa xb’aanu li yajel a’in. Ut a’an naraj naq moko ka’a’jtawi’ eb’ li cheekel ut li xiw xiw wankeb’ te’ k’ulu’q vacuna, li na sik’mank naq chiqa junilo taaqa k’ul li vacuna chan xHurtado.
¿Manaruu xkanab’ankil roksinkil li tz’apleb’ e chirix naq ak xk’ulmank li vacuna.? TIK’TI’
Re xsumenkil li k’a’uxl a’in naj ch’olob’, li vacuna naramok li Covid-19 naj kol naq taa tawe’q xb’aan yajel junaq poyanam ut na kolok chiru ninqi yajel na’ k’amok sa’ b’anleb’aal ut na kamsin. Ab’an ink’a’ na’ uxmank li xnawb’al ma naj kol junaq li poyanam chi xjek’b’al li xyajel li wank xcoronavirus ree naq ink’a’ t-b’on jalan chik.
“Xk’a’uxlankil naq li vacuna moko a’anta junaq li b’an li na chal chi xjalb’al jalan chik li b’an li na kolok, a’b’an jwal na’ k’anjelak ree chi xkolb’al li yu’am”,
Wankeb’ li poyanam nake’ yehokre naq yookeb’ xk’a’ux chirix li naruu nake’ xk’ul xb’aan li vacuna moqon ut uyta naab’aleb’ li poyanam yookeb’ chi xk’ulb’al li vacuna a’b’an eb’ a’an nake’ xye naq maak’a’ na’ okwi’ reheb’. ¿ma yaal a’an.?
Jo’ chanru li ki xk’uub’ chaq li puktasib’aal CNN, li na’leb’ a’in wank tana b’ayaq li xyaalal ut tento xtawb’alru sa’ tiikilal, xb’aan naq, wankeb’ li poyanam li ink’a’ nake’ raj naq a’anaqeb’ li xb’eenwa te’ k’ulu’qre li vacuna. Ab’an wankeb’ ajwi’ naab’alli te’ raj naq a’anaqeb’ li xb’eenwa ut, chiruheb’ li kutank a’in, numtajenaq li te’ ajo’q vacuna a’b’an moko wankta li xk’ihal na’ ajmank.
“wi’ taak’ul li vacuna naq tat tz’aq taak’ut chiruheb’ li komonil sa’ laa k’aleb’aal, ut rik’in a’in taa tenq’aheb’ li ech’alalb’ej a lo’oy chi xk’ulb’al” chan li tz’iib’anb’il hu.
¿Wankeb’ vacuna aj ramol Covid-19 chaab’il ut wankeb’ li ink’a’ chaab’il.? TIK’TI’
Eb’ li vacuna li na’ k’a’uxlamank naq moko “jwal chaab’ilta” a’aneb’ li jwal us sa’ eb’ li neb’a’ tenamit xb’aan naq moko aajeltaru li k’anjelob’aal jwal nakehob’resink ut chi xjunil li k’anjelob’aal kama’ nake’ roksi li eb’ li b’ihomil tenamit. Li ruuchi ch’och’ naraj vacuna re kolok chiru li kawil yajel, xik’ sa’ b’anleb’aal ut kamk xb’aan li kaqi yajel Covid-19 ut, chi jo’kan, chi xjunileb’ li jarub’ paay chi vacuna ak yalb’il toj anajwank chaab’ileb’ chi’ us.
“Sa’ li kutank naq tat tz’aq xk’ulb’al li vacuna, k’ul laa vacuna, xb’aan naq a’an lijwal rusilal naru taab’aanu sa’ xk’ab’a’ laa kawilal sa’ li kutank a’an”, kama’an najye x-Hurtado.
FEDERACIÓN GUATEMALTECA DE ESCUELAS RADIOFÓNICAS – FGER-
VARIANTE DEL IDIOMA: IDIOMA MAYA Q’EQCHI’, COBÁN, ALTA VERAPAZ
