Xz’iib’ak aj xokol esil Grecia Ortíz
gortiz@lahora.com.gt
Kahib’ kutank anajwan, sa’ Facebook, xtaqsi li xokb’il mu, resilal xwanjik laj Henry Sales, jun aj Watemaal aj Maya- Mam yo’lajenaq aran San Juan Atitan, Huehuetenango li junxil naxik aran California Estados Unidos, tz’aqal aran Okland jun na’jej li chiruheb’ li chiab’ a’in jwal xe’ k’ii chi wulak aj numalb’e aj Watemaal.
Li resil xsik’manru sa’ xyanq naab’al nake’ tz’aqon. Li qech tenamitil k’iila sut ki aatinak rik’in li puktasib’aal La Hora xyaab’ xkux laj Numalb’e, ki xye naq li xsik’b’alru jwal rusil cho’qre, ut re xjunkab’al ut xkomonil.
“Naab’al nake’ k’a’uxlankre naq eb’ laj Maay xe’ oso’. Ab’an toj wanko sa’ain, teeyewe, Maya, Mam, aj ralch’ochin. A’an a’anin. B’eleeb’ chiab’ wokik arin Okland, lin wa’chin naj ye chaqwe: at walal nan naw naq sa’ jun kutank tat xik ut taak’ut li qa yu’amil na’leb’ ut yaal ajwi’ li naj ye” chan, laj Watemaal sa’ li xokb’il mu aran nak’utun jalanq jalanq xjalamhu li tenamit.
Li na’leb’ naj ch’olob’ li qech tenamitil sa’ ingles na’ aatinak.
Foto La Hora/Henry Sales/Cortesía
Wank chaq wiib’ oxib’ chiab’, laj Sales ki xye naq ki xyoob’ xk’utb’al li aatinob’aal mam aran Estados Unidos, ”jun li xnimal na’leb’ li k’utuk xkanab’ cho’qwe a’an naq wak li qa yo’oon ut naq rajlal wank junaq li rusilal sa’ xraqik”.
“Laa’in ruuchileb’ li komon, lin b’aataal kemb’il xb’aan jun ixq, chi xjunil li yiib’ankil, li xnoq’il, a’an li xnawomeb’ lin na’ ut li wixaqil. Xch’oolaninkil naq yo’yooq li qa yu’amil na’leb’ Maay a’an jun li yalok u” chan laj Watemaal sa’ li xokb’il mu.
Sa’ li aatinak xb’aanumank sa’ La Hora xyaab’ xkux laj Numalb’e, laj Watemaalxye naq li xokb’il mu a’an xpuktesinkil resil xpoil li kanab’anb’il maatan re qa ch’och’el sulel ut sa’ xk’ab’a’ li xyalb’al xq’eheb’ li tenamit aj ralch’och’.
LAJ WATEMAAL KI SIK’MANKRU SA’ XYANQEB’ NAAB’AL KE’ TZ’AQON
Jo’ chankru ki xye laj Henry, a’an ki wank li xtawb’al sa’ Facebook ut ke’ xyere naq a’an li sik’b’ilru sa’ xyanqeb’ naab’al li ke’ tz’aqonk
xb’aan naq ke’ ril li k’anjel naj b’aanu sa’ xyanqeb’ li komonil laj Maya Mam ut nake’ xnawchaqru chi xk’utb’al li atinob’aal jo’wi’ xyu’am na’leb’ xtenamit aran Estados Unidos.
“Xe’ xyewe naq wank naab’al li resileb’ ab’an laa’in ke’ xsik’wu, kine’ raatina ut chirix a’an ke’ xtaqlachaq chi xjunil li k’anjelob’aal re xokb’al li mu”, chan.
Na’ k’utun naq li mu a’in cho’q re laj Watemaal, jwal nim rusilal xb’aan naq naril chanru naq li xyu’amil na’leb’ ut eb’ li tenamit na’k’utun aran.
“Laa’in xyaab’ xk’uxeb’ li xe’ ux xtz’apb’al chiru xb’aan li política li elq’ak, jo’kan naq li yookin xb’aanunkil a’an li okenk cho’q ruuchileb’ ”, chan.
Laj Henry ki xyoob’ xk’utb’alli aatinob’aal Maya Ma
m rik’ineb’ wiib’ oxib’ tzolom, ab’an anajwank wankeb’ Wuqk’aal (140 ) li tzolom chan li nake’ chal sa’ jalan jalanq li na’jej aran EE. UU
Jo’kan ajwi’, yo chi xwaklesinkil li xjunajinkil rib’eb’ li rech tenamitil sa’ li na’jej wankwi’.
Foto La Hora/Henry Sales/Cortesía
INK’A’ KA’AJWI’ NARUUCHANI JUN TENAMIT RUUCHILEB’ AJWI’ LI JWAL NAKE’ MAJEWAAK.
Chirix naq eb’ li xjunkab’al li quechtenamitil ke’ ril li chpb’il mu ke’ xyere naq jwal saheb’ xch’ool chirix xb’aan nak ki ru chi xnumsinkil resilal li xyu’amil na’leb’.
“Ink’a’ ka’ ajwi’ki xk’utb’esi li tenamit Watemaal, xb’aan naq a’an Centro America, a’an li tenamit Maay, wank yalaq b’ar ut najter maak’a’ chaq xnub’al li tenamit. Laa’in ink’a’ nan wuuchilan jun chi tenamit, nan b’aanu sa’ xk’a’b’aeb’ li jwal majewanb’ileb’, laa’in ruuchileb’ xtenamit aj ralch’och’ ”, chan.
Laj Watemaal, najye naq naab’al li sahilch’oolejil ak xk’ulum sa’ xk’ab’a li relik sa’ li chapb’il mu sa’ li Fecebook.
CHA WILAQ: LAJ HENRY SALESA, JUN AJ NUMALB’E NAJ TENQ’A XKOMON RIK’IN LI MAM
«ARAN OAKLAND CALIFORNIA WANKEB’WI’ NAAB’AL AJ NUMALB’E.
Kama’an ki xch’olob’, aran Oakland wankeb’ naab’l laj numalb’e li elenaqeb’ sa’ xtenamit aj ralch’och’.
Sa’ li Wajxaqib’ xka’k’aal xb’e li po enero, La Hora qui xpuktesi resil aatinak rik’in laj Watemaal aj Henry Sales, li ki xsaaraq’i chanru xk’anjel cho’q aj jalolru aatin aran Estados Unidos ut jo’kan ajwi’ na k’utuk sa’ jun li tzoleb’aal ut sa’ jun universidad.
“Nawaj xk’uub’ankil k’anjel tz’aqal cho’q reheb’ li tenamit, laa’in twaj xk’eeb’al xwankil eb’ li raatinob’aal aj ralch’och’ xb’aan naq maajunwa na sach sa’ qa ch’ool chi moko taa tz’eqe’q, xb’aan naq wankeb’ jun junq ak yookeb’ chi tiklaak xsachikeb’, xb’aan naq jo’ li a’an li twaj xb’aanunkil” chan.
Grecia Ortíz
Aj xokol esil ut aj aatinanel re li Universidad re San Carlos re Watemaal. Aj xokol esil re Diario La Hora chalen sa’ li 2015. Anajwank naj kawresi li k’anjel re La Hora xyaab’ xkux laj numalb’e, chirix k’iila na’leb’ cho’q reheb’ li komon aj numalb’e aran Estados Unidos.
FEDERACIÓN GUATEMALTECA DE ESCUELAS RADIOFÓNICAS – FGER-
VARIANTE DEL IDIOMA: IDIOMA MAYA Q’EQCHI’, COBÁN, ALTA VERAPAZ
