Tuj jun tz’ajsab’il aq’untl te CNN CORONAVIRUS, xkub’ tb’incha’n tun Elena Hurtado, nb’aj pakb’et b’elaj nik’ yol tib’aj q’anb’il te tx’u’j yab’ COVID-19. Tu’n jlu’ njayet tu’mel tu’n tel kyniky’ xjal tib’aj q’anb’il tu’n tok mo mi’n.
Tuj kyaqil twitz tx’otx’ ma japan tuj q’ij te ja’lo 111,997,291 ma tz’ok tx’u’j yab’ kyi’jqe, ntq’ama’n pokb’al lu’ tu’n Matij Jaxnaq’tzb’il Universidad te Johns Hopkins. Tuj ju’njun nintz tnam o’ txi qe’ tu’n tok kyq’anb’il qe xjal, tuj tx’otx’ te Twitz Paxil noqx o’ tz’ex poqb’al qa chi oqatz qe tnejel 5,000 q’anb’il, o’yin tu’n tnom te Israel, ex qe q’anb’il ok chi laq’etel tu’n tumlal COVAX, nti’xix jun tu’mlal qa ok chi laq’etel mo mi’n, b’ix tuj tanmi te Twitz Paxil ma tzik’ tib’aj 172,000 qe xjal o’ tz’ok tx’u’j yab’ kyi’jqe.
¿Qa ma tz’ok tq’anb’ila te tx’u’j yab’ coronavirus jaku tzaj ti’je tx’u’j yab’ Covid-19? NYA’ AX TOKLEN
Tuj tz’ajsab’il aq’untl n-nel spik’et qa a nik’ yol nya’ ax toklen, ex nkywset qa mijun qe q’anb’il te tx’u’j yab’ coronavirus qtzajel tlaq’o’n tu’n tnam te Twitz Paxil at itz’ yab’ q’i’n tu’n. Tu’ntzunjo nlayx tu’n tok tx’u’j yab’ kyi’j xjal, qa ma tz’ok kyq’o’n kyq’anb’il.
¿Okpa ch’ixpetel tumlal tch’ik’ela tu’n q’anb’il? NYA’ AX TOKLEN
Ate nik’ yol lu’ at txilen tuk’ aq’untl te ARNm n-najb’en te q’anb’il Pfizer / BioN Tech ex Moderna. Tib’aj xjelb’il lu’, ntzaj tma’n tu’n Hurtado qa a ARNm a txilen ARN q’ol poqb’al, atzun jlu’ noqx jun piẍ aq’untl nb’ant tu’n chiky’ ex nxi tyek’in tza’n tu’n tb’ant tipumal twa. Aju tipumal nib’eb’itz nb’ant tu’n ARNm nk’ant jun tumlal b’a’nxix tu’n mi’n tz’ok yab’ ti’j xjal ex nxi’ tyek’in te q-xumlal tza’n tu’n txi’ tz’ak’we’n te tx’u’j yab’ coronavirus qa ma tz’ok yab’ qi’je ok kyjax q’ij.
Joratxix o’ chi b’ant qe q’anb’il tu’n kyq’anin tuj tu’melxix. NYA’ AX TOKLEN
Tib’aj nik’ yol lu’ nq’amanjs qa a b’inchab’il q’anb’il tu’n ARNm ak’xix tumlal lu’ ex ma poq’set joratxix.
Tuj tz’ajsab’il aq’untl te CNN, nb’aj txolb’a’n qe xim, te tnejil, a b’inchab’il q’anb’il tu’n ARNm o’ tzik’x tib’aj laj ab’q’i xi qe’ b’inchab’il te. Te tkab’in, a b’inchab’il q’anb’il joratxix xb’ant kyu’n qe ajq’anil poninxix, ex tu’n tlaj ma chi kub’ ten aq’unal kyaqil qe ajq’anil ite’ twitz tx’otx’ tib’aj q’anb’il lu’.
Ax ntzaj q’ama’nqe qa o’ txi lajet ju’njun tumlal xpich’b’il ikytzan nchi kub’ b’inchet qe q’anb’il kyuk’il nimxix xjal kyaj chi onin tuj ju’njun amb’il. Qe xjal at kyoklen tuk’il qe ajq’anil ex ite’ ti’jxa o’ b’aj ki’nxix ju’njun twitz yol tz’ib’an maj na’ntaq tz’ex poqb’al tu’n tok q’anb’il kye xjal.
¿Qe q’anb’il lu’ ntzaj tq’o’n ti’j q-xumlal ti’chaq nya’ b’an, tu’ntzan tlaj nya¡ tuj tu’milxixqe? NYA’ AX TOKLEN
Chitzan Hurtado, qa ax tok at qe u’j nchi yolin tib’aj ju’n qe nya’ b’a’n o’ tzaj yek’an tu’n q’anb’il tuj kyxumlal xjal, ax tumlal ntzaj tq’o’n noqx tu’n alkyex q’anb’il nchi b’ant kyu’n ja b’inchal q’anb’il, kyuj qe ja q’anil nchi kin kyaqil qe nya’ b’a’n ntzaj tq’o’n tuj xumlal kyu’n nib’eb’itz ex qe q’anb’il, ex atzan ja’lo na’x tz’el kyniky’ tiqu’n ntzaj tq’o’n ju’njun nya’ b’a’n.
Ax qa ntzaj kyq’ama’n qa a qe xjal n-nok q’anb’il te tx’u’j yab’ Covid-19 ilx ti’j tu’n ky-ayon 15 amb’il mo minutos tuj temb’il jatuma otaq tz’ok q’o’n. Ex qa at ju’njun nya’ b’a’n ntzaj tq’o’n noqx tu’n alkyex q’anb’il b’ix b’i’n kyu’n te ojtxa, ilx ti’j tu’n ky-ayon mey or mo 30 amb’il mo minutos.
Ax ikyx ntzaj kyq’ama’n qa at jun nya’xix b’a’n ntzaj tq’o’n tu’n q’anb’il, a qe xjal nchi aq’unan tuj ja q’anil jaku chi q’anin ti’j. Nya’ tu’n tlaj at ju’n nya’ b’a’n ntzaj tq’o’n mi’n k’amet tu’n tok q’anb’il.
Nti’ b’a’n qu’n jte’ amb’il tzajal tq’o’n q’anb’il tu’n mi’n tok tx’u’j yab’ qi’je, tu’ntzan tlaj nya’xix il ti’j tu’n tok q’anb’il. NYA’ AX TOKLEN
Mib’ax q’amet ja’lo jte’ amb’il jaku tzaj tq’o’n tu’n mi’n tok tx’u’j yab’ tu’n q’anb’il, qe xpich’b’il ntzaj kyq’ama’n qa jaku kolin ala’ xjaw, nti’xix b’a’n kyu’n qa jorat ne’l tipumal q’anb’il ok kyb’aj ju’n xjaw. Ax jaku chul itz’aj (ak’aj tx’u’j yab’) ex ilxix ti’j tu’n kyb’an ak’aj q’anb’il, ax ikyx qe xjal otaq tz’ok kyq’anb’il b’ala ilxle ti’j tu’n tok juntl kywsal te, ikytzan nb’aj ti’j q’anb’il n-najb’en ti’j yab’ tétanos.
Okx qe tij xjal ex qe at yab’ iqan kyu’n ilxix ti’j tu’n tok kyq’anb’il, atzan qe xjal ku’xin ex b’a’nqe nya’ il ti’j? NYA’ AX TOKLEN
Tuj amb’il te ja’lo, nya’xix nim q’anb’il at, tu’ntzan tlaj o’kx qe xjal at nim amb’il tu’n tok yab’ kyi’jqe qokel kyq’anb’il te tnejil. Oktzan kyten nimxix q’anb’il, maxatzan tu’n tok te kyaqil xjal.
“Qa jorat qokel kyq’anb’il xjal, jaku jorat ok qo meltz’aj ikytzan ojtxa na’ntaq sul qanen tx’u’j yab’ ex tu’n tkub’ b’aj kymlen xjal tu’n yab’ lu’. Tu’ntzan tlaj nya’ o’kx qe tij xjal ex qe xjal at kyyab’ iqan qokel kyq’anb’il ilx ti’j qkyaqilx tu’n tok q-q’anb’ila”, tzaj tma’n Hurtado.
¿Oktzan tok q’anb’il, mi’tzan tu’n tajb’en potzb’il tzib’aj? NYA’ AX TOKLEN
Tib’aj nik’ yol lu’ ntzaj pakb’an qa tuj amb’il te ja’lo a te q’anb’il te tx’u’j yab’ Covid-19 n-maket tu’n mi’n tok tx’u’j yab’ ex tu’n mi’n txi’ tuj nim tu’n ju’n qe yab’ b’i’x nchix ti’n qe xjal tuj ja q’anil ex b’i’x nchi kyim. Na’xtzan tel kyniky’ qa jaku maket tu’n q’anb’il tu’n mi’n txi tiqan tx’u’j yab’ coronavirus tu’n xjal b’ala jaku txi kyiqin kyu’n txqantl.
“Ximanxa tib’aj qe q’anb’il ikytzan jun tumlal nkyaj t-xel qe ju’njun tumlal o’ tzaj q’ama’n tu’n mi’n tok tx’u’j yab’, ex ilxix ti’j tu’n tok q’anb’il tu’n mi’n kykim xjal” nkywset.
At qe xjal nchi q’aman qa at chi kyi’j tu’n tlaj nchi ximan qa at tnachil tzul tq’o’n tu’n q’anb’il ok tjax q’ij ex nchi ximan qa at nim qe xjal qokel kyq’anb’il, nya’ ilx ti’j tu’n tok kyq’anb’il. ¿Ax toklen?
Tuj tz’ajsab’il aq’untl te CNN, at ch’in ax toklen ti’j nik’ yol lu’, ex ilx ti’j tu’n qyolin tib’aj jlu’ nqo ximan tib’aj k’ixq’aj n-niky’ kyi’j xjal, tu’n tlaj at qe xjal kyky’i’ a tnejel tu’n tok kyq’anb’il. B’ix at qe txqantl xjal kyaj qa a tnejil tu’n tok kyq’anb’il, b’ix tuj amb’il te ja’lo nimxix qe xjal kyaj b’ix nya’ nimxix q’anb’il at.
“Qa ma tz’ok tq’o’na tq’anb’ila ok tkanin amb’il ex n-noka te yek’b’il kye txqantl xjal tuj kojb’il, jaku onina tu’n tkub’ tuj kywitz qe txqantl xjal at tuj tjaya ex qe tuk’ila tu’ntzan tb’ant kyu’n”, nkyuset tu’n u’j.
¿Atpa ju’njun qe q’anb’il nya’ ti’j tx’u’j yab’ COVID-19 ex b’a’nqe ex at ju’nqe nya’ b’a’n? NYA’ AX TOKLEN
A qe q’anb’il nchi kub’ ximet qa «nya’xix b’a’nqe» atzan b’a’n qe kyuj qe nintz tnam meb’a qe tu’n tlaj nya’ ilx ti’j tu’n tajb’en qe k’uxb’il chewsab’il q’anb’il ex nya’ il ti’j tu’n tajb’en qe lemaq tu’mil laq’ob’il najb’en kyu’n qe nintz tnam poninxixqe. Kyaqil twitz tx’otx’ taj q’anb’il tu’n tmaket qe yab’ xi’neqe tuj nim, tu’n mi’n kyxi’ qe xjal tuj ja q’anb’il ex tu’n mi’n kynaj tu’n tx’u’j yab’ COVID-19, tu’ntzunjo kyaqil qe q’anb’il ma chi b’aj niky’b’e’n b’a’nxixqe.
“Ok kanin amb’il tu’n tok t-q’anb’ila, q’o’n oka, atzan jun tb’anil tumlal ti’j t-chunqlala”, nkywset tu’n Hurtado.
FEDERACIÓN GUATEMALTECA DE ESCUELAS RADIOFÓNICAS – FGER-
VARIANTE DEL IDIOMA: IDIOMA MAYA MAM, HUEHUETENANGO
